Jak zmiana postrzegania opakowań po lekach może uruchomić nową usługę apteczną.

Mikroplastik i farmacja – ciche powiązanie

Problem mikroplastiku urósł do rangi jednego z największych wyzwań XXI wieku. Rocznie na świecie produkuje się ponad 300 milionów ton plastikowych odpadów, z czego znaczna część pochodzi z produktów medycznych – leków, opakowań, inhalatorów, strzykawek, blisterów czy aerozoli. Co gorsza, wiele z nich trafia nie tam, gdzie powinny – do odpadów komunalnych, kanalizacji, a nawet środowiska naturalnego [1,2].

W badaniach WHO wykazano, że niewłaściwe zarządzanie odpadami medycznymi może mieć poważne konsekwencje ekologiczne i zdrowotne, zarówno dla personelu, jak i pacjentów [3]. Mimo że świadomość rośnie, w Polsce wciąż brakuje zintegrowanego systemu zwrotu i utylizacji leków oraz opakowań po wyrobach medycznych.

 

Apteka jako ogniwo systemu zbiórki

W obliczu kryzysu środowiskowego i zmieniających się regulacji prawnych (w tym trwających prac w Sejmie nad systemem opakowań zwrotnych), pojawia się realna szansa, by uruchomić nową usługę apteczną – zbiórkę i zarządzanie odpadami medycznymi.

Jak pokazują przykłady międzynarodowe, apteki mogą skutecznie wypełniać tę funkcję:

 

Międzynarodowe wzorce

  • Wielka Brytania – apteki przyjmują przeterminowane leki, sortują je na formy (stałe, płynne, aerozole) i przekazują w specjalnych pojemnikach typu UN. Obowiązują surowe limity (do 5 m³ i 6 miesięcy składowania), a dokumentacja musi być przechowywana przez 3 lata [4].
  • Kanada – prowincje wdrożyły systemy odbioru leków w aptekach, jak Ontario Medications Return Program, finansowane z funduszy środowiskowych [5].
  • USA – agencja DEA prowadzi program Take Back, a apteki mogą uzyskać status „collector" i działać jako punkty zbiórki leków, także tych zawierających substancje kontrolowane [6].
  • Australia – rządowy program Return Unwanted Medicines (RUM) umożliwia zwrot leków w aptekach w całym kraju. Utylizacja jest centralnie finansowana [7].
  • Szwecja – obowiązek aptek w zakresie zbiórki leków jest zapisany ustawowo; prowadzona jest również szeroka kampania edukacyjna dla pacjentów [8].

 

U nas wciąż luka

W Polsce obowiązek utylizacji przeterminowanych leków zrzucany jest na samorządy, a apteki nie mają ustawowego ani finansowego wsparcia, by pełnić funkcję punktów zbiórki.

Tymczasem, jak pokazano w naszej publikacji naukowej, farmaceuci mogą odegrać istotną rolę nie tylko w systemie opieki zdrowotnej, ale również w ochronie środowiska – poprzez edukację pacjentów, prawidłowe sortowanie odpadów oraz współpracę z systemami odbioru [2].

 

Nowa usługa? Nowe miejsca pracy.

Wprowadzenie usług odpadowych w aptekach to:

  • realny wpływ na środowisko i zdrowie publiczne,
  • zmniejszenie ryzyka zatruć i nadużyć lekowych,
  • tworzenie nowych miejsc pracy w aptekach – dla techników farmaceutycznych, logistyków, edukatorów,
  • możliwość refinansowania przez państwo lub producentów leków (rozszerzona odpowiedzialność producenta – EPR).

 

Wniosek: Nie marnujmy momentu

Debata o zwrotnych opakowaniach po lekach w Sejmie to nie tylko techniczny temat logistyczny. To okno możliwości – moment, w którym możemy wytłumaczyć decydentom, że apteki to nie tylko miejsce wydawania leków, ale infrastruktura gotowa do świadczenia nowych, strategicznych usług.

Nie marnujmy tej szansy. Takie momenty nie zdarzają się często.

 

Bibliografia

  1. European Environment Agency (EEA). Plastics, the circular economy and Europe′s environment – A priority for action. EEA Report No 18/2020. https://www.eea.europa.eu/publications/plastics-the-circular-economy-and
  2. Merks P, Świeczkowski D, Cwalina N, Słomiak K, Jaguszewski M. The disposal of unused and/or out of date medications in the community pharmacy setting in Poland – a challenge for pharmaceutical public health and pharmaceutical care. J Health Policy Outcomes Res. 2016;2(7):15–20.
    Dostępne z: https://www.researchgate.net/publication/336676705
  3. World Health Organization. Safe management of wastes from health-care activities. 2nd ed. Geneva: WHO Press; 2014. ISBN: 9789241548564. https://www.who.int/publications/i/item/9789241548564
  4. Department of Health (UK). Safe Management of Healthcare Waste. 2006 [updated 2011]. https://www.gov.uk/government/publications/guidance-on-the-safe-management-of-healthcare-waste
  5. Government of Canada. Medication Return Programs. https://www.canada.ca/en/health-canada/services/safe-disposal-prescription-drugs.html?utm_source=chatgpt.com
  6. U.S. Drug Enforcement Administration. Drug Take Back. https://www.deadiversion.usdoj.gov/drug_disposal/takeback/takeback.html?utm_source=chatgpt.com
  7. Australian Government. Return Unwanted Medicines (RUM) Project. https://www.health.gov.au/our-work/national-return-and-disposal-of-unwanted-medicines-program-natrum
  8. https://www.researchgate.net/publication/215594523_Unused_drugs_in_Sweden_measured_by_returns_to_pharmacies
  9. Merks P, Świeczkowski D, Jaguszewski M. Opieka farmaceutyczna: od zdefiniowania pojęcia do mechanizmów realizacji – na przykładzie Wielkiej Brytanii. https://www.researchgate.net/publication/344269989