Malaria to choroba wywoływana przez pasożyty z rodzaju Plasmodium, przenoszone przez ukąszenia samic komarów Anopheles.

Istnieje pięć gatunków Plasmodium odpowiedzialnych za zakażenie ludzi:

  • Plasmodium falciparum – najbardziej niebezpieczny, odpowiada za większość przypadków śmiertelnych.
  • Plasmodium vivax – powszechny poza Afryką, z tendencją do nawrotów.
  • Plasmodium ovale – powoduje zakażenia o łagodniejszym przebiegu.
  • Plasmodium malariae – mniej częsty, wywołuje przewlekłe infekcje.
  • Plasmodium knowlesi – rzadki, występuje głównie w Azji Południowo-Wschodniej. 

W krajach endemicznych, takich jak Afryka Subsaharyjska, malaria pozostaje główną przyczyną śmierci. W 2017 roku Plasmodium falciparum odpowiadał za 81% przypadków malarii importowanych do Wielkiej Brytanii. Jednak problem malarii dotyczy również Polski. Chociaż choroba nie występuje tu naturalnie, rocznie odnotowuje się od 20 do 30 przypadków wśród osób powracających z krajów tropikalnych.

 

Patofizjologia

Po ukąszeniu zainfekowanego komara sporozoity wnikają do krwioobiegu i trafiają do wątroby, gdzie przekształcają się w schizonty. Następnie merozoity uwalniają się do krwiobiegu, infekując erytrocyty i powodując ich niszczenie. Charakterystyczne objawy malarii, takie jak gorączka i dreszcze, wynikają z cyklicznego pękania erytrocytów. Gatunki P. vivax i P. ovale mogą pozostawać w stanie uśpienia w wątrobie (hipnozoity), co prowadzi do nawrotów infekcji nawet po wielu miesiącach.

 

Zapobieganie malarii

Skuteczna profilaktyka malarii opiera się na strategii ABCD:

  • A - Awareness of risk (Świadomość ryzyka): Pacjenci powinni być informowani o ryzyku w regionach endemicznych.
  • B - Bite prevention (Zapobieganie ukąszeniom): Stosowanie repelentów, moskitier oraz odpowiedniego ubrania.
  • C - Chemoprophylaxis (Chemioprofilaktyka): Użycie odpowiednich leków przeciwmalarycznych.
  • D - Diagnose (Szybka diagnoza i leczenie): Rozpoznanie objawów i bezzwłoczne wdrożenie terapii.

Farmaceuci odgrywają kluczową rolę w edukacji i doradzaniu pacjentom podróżującym do regionów zagrożonych.

 

Świadomość ryzyka

Grupy szczególnego ryzyka obejmują:

  • Małe dzieci,
  • Kobiety w ciąży (zwiększone ryzyko powikłań, np. poronienia),
  • Osoby starsze i immunosupresyjne (np. pacjenci z HIV/AIDS).

Pacjenci powinni być świadomi, że odporność nabyta w regionach endemicznych szybko maleje po ich opuszczeniu. Ryzyko zakażenia zależy również od sezonu, pory dnia (komary żerują głównie nocą) oraz długości pobytu.

 

Zapobieganie ukąszeniom

Najważniejsze środki ochrony osobistej:

  • Repelenty: Produkty na bazie DEET (najbardziej skuteczne), alternatywy to icaradyna lub eukaliptus cytrynowy. Preparaty homeopatyczne nie są zalecane.
  • Moskitiera: Nasączona środkiem owadobójczym, zapewnia skuteczną ochronę w nocy.
  • Odzież ochronna: Długie rękawy, spodnie i skarpety zmniejszają ryzyko ukąszenia.

 

Chemioprofilaktyka

Leki przeciwmalaryczne są dostępne na receptę. Ich wybór zależy od regionu i potrzeb pacjenta. Najczęściej stosowane środki to:

  • Atowakwon z proguanilem (Malarone): Codzienna dawka, zaczynając dzień przed wyjazdem.
  • Doksycyklina: Skuteczna w Azji Południowo-Wschodniej, może powodować fotouczulenie.
  • Meflochina: Zalecana w regionach o wysokiej oporności Plasmodium.

Specjalne grupy pacjentów, takie jak kobiety w ciąży i osoby z obniżoną odpornością, mogą wymagać dodatkowych środków ostrożności.

 

Szybka diagnoza i leczenie

 Objawy malarii obejmują:

  • Gorączkę, dreszcze, ból głowy, bóle mięśni, złe samopoczucie.
  • Objawy mogą być niespecyficzne i łatwo mylone z innymi chorobami.

Farmaceuci powinni pytać pacjentów z gorączką o ich ostatnie podróże. W przypadku podejrzenia malarii konieczne jest skierowanie do lekarza.

 

Podsumowanie

Malaria pozostaje poważnym zagrożeniem zdrowotnym na świecie, także dla Polaków podróżujących do krajów tropikalnych. Farmaceuci odgrywają kluczową rolę w profilaktyce malarii, zarówno poprzez edukację, jak i doradztwo w zakresie ochrony i diagnostyki. Ich zaangażowanie może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowań oraz poprawić bezpieczeństwo pacjentów.

 

Piśmiennictwo

  1. WHO. World Malaria Report 2022.
  2. CDC. Malaria - Travelers' Health.
  3. Public Health England. Guidelines for malaria prevention in travelers.
  4. GIS. Profilaktyka malarii.
  5. Newsweek Polska. Choroby tropikalne coraz częściej dotykają Polaków.