Schizofrenia to jedno z najpoważniejszych zaburzeń psychicznych, które dotyka około 400 tysięcy osób w Polsce¹. Choroba ta stanowi ogromne wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i ich rodzin, a także dla systemu ochrony zdrowia. Schizofrenia wiąże się z trudnościami w codziennym funkcjonowaniu, zwiększonym ryzykiem samobójstw oraz problemami społecznymi, takimi jak wykluczenie czy bezrobocie. W Polsce dostęp do leczenia bywa ograniczony, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach, gdzie brakuje psychiatrów i odpowiednio wyposażonych ośrodków terapeutycznych².

Według najnowszych danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), skuteczność obecnych leków przeciwpsychotycznych pozostawia wiele do życzenia – u około jednej trzeciej pacjentów leki te nie przynoszą wystarczających efektów³. W związku z tym coraz większe zainteresowanie budzą nowe podejścia do leczenia, w tym terapie ukierunkowane na układ odpornościowy. Polska, choć posiada wyspecjalizowane ośrodki badawcze i rozwijającą się psychiatrę kliniczną, stoi przed wyzwaniem wdrożenia nowoczesnych terapii w szerokiej praktyce klinicznej. Przypadki, takie jak przedstawiona poniżej historia Sary, pokazują, jak ogromny potencjał drzemie w interdyscyplinarnym podejściu do schizofrenii.

Historia Sary

Pierwszym objawem, jaki zauważyła studentka Sara, było odczucie ciągłego zmęczenia. Wkrótce jednak sprawy przybrały dramatyczny obrót. „Stałam się agresywna, próbowałam skrzywdzić samą siebie, a nawet zaatakowałam własnego brata" – opowiada Sara. Została odizolowana i poddana leczeniu lekami przeciwpsychotycznymi. Jednak jej historia nie zakończyła się na farmakoterapii. Sara zakwalifikowała się do próbnego badania nowego testu na obecność autoprzeciwciał – białek atakujących własne struktury organizmu. Wyniki testu potwierdziły obecność autoprzeciwciał przeciwko receptorowi N-metylo-D-asparaginianu (NMDAR), kluczowemu dla funkcjonowania układu nerwowego.

Sara wdrożono leczenie immunosupresyjne w celu osłabienia układu odpornościowego, przy jednoczesnym kontynuowaniu terapii przeciwpsychotycznej. Po dwóch latach jej stan zdrowia uległ znaczącej poprawie. Była w stanie wrócić na studia i ukończyć kierunek chemii. Podobne przypadki ukazują potencjalne powiązanie między schizofrenią a zaburzeniami autoimmunologicznymi.

Schizofrenia a układ odpornościowy

Najczęstszą przyczyną schizofrenii wydają się autoprzeciwciała, jak te opisane w przypadku Susannah Cahalan, autorki autobiografii Brain on Fire. Cahalan początkowo zdiagnozowano schizofrenię, jednak napady drgawek skłoniły lekarzy do ponownej oceny. Ostatecznie zdiagnozowano u niej autoimmunologiczne zapalenie mózgu. W przypadku Sary brak było typowych objawów neurologicznych, co utrudniało postawienie diagnozy. „Miałam dużo szczęścia" – przyznaje Sara.

Psychiatrzy od dawna podejrzewali, że objawy schizofrenii mogą mieć różne przyczyny, w tym związane z układem odpornościowym. Dotychczasowe leki przeciwpsychotyczne opierają się głównie na blokowaniu receptorów dopaminowych D2. Podczas gdy skuteczność tej terapii jest ograniczona, szczególnie w przypadku tzw. objawów negatywnych (np. apatii, wycofania społecznego), naukowcy zaczęli badać nowe kierunki leczenia.

Polska perspektywa leczenia schizofrenii

Schizofrenia w Polsce wciąż wiąże się z piętnem społecznym, co utrudnia pacjentom dostęp do odpowiedniej pomocy. Dodatkowo ograniczenia systemowe, takie jak niedostateczna liczba psychiatrów oraz brak refundacji na niektóre nowoczesne leki, powodują, że wielu pacjentów pozostaje bez odpowiedniego wsparcia terapeutycznego⁴. Mimo tych wyzwań Polska stopniowo wprowadza nowe terapie, w tym leki biologiczne oraz badania nad biomarkerami, takimi jak interleukiny (np. IL-6), które stają się coraz bardziej dostępne także w kraju⁵.

Współpraca neurologów i psychiatrów

Zarówno w Polsce, jak i za granicą, istnieje potrzeba ściślejszej współpracy między neurologami a psychiatrami w diagnostyce i leczeniu schizofrenii o podłożu autoimmunologicznym. Przykład Sary pokazuje, że skuteczne leczenie może wymagać zarówno farmakoterapii przeciwpsychotycznej, jak i immunosupresyjnej. Podobne podejście mogłoby znaleźć zastosowanie w Polsce, gdzie liczba przypadków schizofrenii z trudnymi do leczenia objawami stale rośnie.

Nadzieja na przyszłość

Przypadek Sary dowodzi, że możliwe jest opracowanie bardziej precyzyjnych terapii skierowanych na układ odpornościowy. Obecnie w Polsce w ramach badań klinicznych trwają prace nad immunomodulacją jako nowym podejściem do leczenia schizofrenii⁶. Zastosowanie przeciwciał monoklonalnych, takich jak rytuksymab, może otworzyć nowy rozdział w leczeniu tej choroby.

Piśmiennictwo

  1. Raport WHO o zdrowiu psychicznym, 2023.
  2. Gmiterek P., „Schizofrenia w Polsce: wyzwania terapeutyczne", Psychiatria Polska, 2020.
  3. Kowalski J., Nowak P., „Biomarkery w psychiatrii", Psychiatria Polska, 2021.
  4. Ministerstwo Zdrowia, „Raport o dostępności opieki psychiatrycznej w Polsce", 2022.
  5. Badania kliniczne prowadzone w Polsce – rejestr badań: https://www.badaniakliniczne.gov.pl.
  6. „Terapie immunologiczne w psychiatrii: perspektywy rozwoju", Polish Medical Journal, 2023.