Sytuacja właścicielska aptek w Estonii przeszła znaczące zmiany na przestrzeni ostatnich lat, szczególnie w wyniku reformy aptecznej wprowadzonej w 2020 roku. Wcześniej, podobnie jak w wielu innych krajach, większość aptek w Estonii była częścią dużych sieci aptecznych, zdominowanych przez kilku głównych graczy rynkowych, takich jak sieci Benu, Apotheka, Südameapteek oraz Euroapteek.

Reforma apteczna z 2020 roku

Rząd estoński zdecydował się jednak na gruntowną reformę rynku aptek, której celem było zwiększenie kontroli nad aptekami przez farmaceutów i ograniczenie wpływów dużych sieci aptecznych. Reforma ta wprowadziła szereg istotnych zmian:

1. Farmaceuci jako właściciele aptek: Zgodnie z nowymi przepisami, od kwietnia 2020 roku co najmniej 51% udziałów w aptece musi należeć do farmaceuty, który posiada uprawnienia do wykonywania zawodu. Oznacza to, że duże sieci apteczne zostały zmuszone do zredukowania swoich udziałów lub całkowitego wycofania się z bezpośredniego zarządzania aptekami, co miało na celu zwiększenie autonomii i wpływu farmaceutów na funkcjonowanie aptek.
2. Ograniczenia dotyczące sieci aptecznych: W praktyce duże sieci apteczne, które dominowały na rynku, zostały zmuszone do przekształcenia swojego modelu biznesowego. Sieci te mogą dalej funkcjonować jako dostawcy usług wsparcia, logistyki czy marketingu, ale same apteki muszą być kontrolowane przez farmaceutów. Oznacza to, że sieciowe apteki mogą działać pod markami sieci, ale formalnie muszą być w większości własnością niezależnych farmaceutów.
3. Apteki wiejskie: Reforma miała również na celu zwiększenie dostępu do usług aptecznych na terenach wiejskich, gdzie sieci apteczne nie były wcześniej zbyt aktywne. Zmiany miały na celu wspieranie aptek wiejskich poprzez lepsze warunki finansowe i wsparcie rządu.


Przeniesienie receptury do aptek uniwersyteckich
Oprócz zmian własnościowych, w Estonii pojawiły się plany dotyczące centralizacji receptury aptecznej, czyli procesu sporządzania leków na zamówienie, który mógłby być przeniesiony do aptek uniwersyteckich. Głównym celem tego rozwiązania jest poprawa jakości i bezpieczeństwa leków robionych na receptę, a także odciążenie aptek detalicznych. Apteki uniwersyteckie miałyby pełnić funkcję centrów produkcyjnych, co pozwoliłoby na bardziej efektywną produkcję leków recepturowych i lepszą kontrolę nad ich jakością.

Wprowadzenie tych zmian wzmocniło pozycję farmaceutów, jako kluczowych właścicieli i operatorów aptek w Estonii, a także wpłynęło na zwiększenie jakości usług farmaceutycznych.
Reforma apteczna w Estonii nie doprowadziła do całkowitego zniknięcia sieci aptecznych, ale zmusiła je do zmiany modelu działania, głównie na system franczyzowy.


Model franczyzowy aptek po reformie
Po wprowadzeniu przepisów wymagających, by co najmniej 51% udziałów w aptekach należało do farmaceutów, sieci apteczne przeszły na model franczyzy. W praktyce oznacza to, że duże sieci, takie jak Benu, Apotheka, Euroapteek czy Südameapteek, nadal istnieją, ale nie są już bezpośrednimi właścicielami aptek. Zamiast tego oferują swoim franczyzobiorcom, czyli indywidualnym farmaceutom, wsparcie w postaci:
1. Logistyki – sieci pomagają w zarządzaniu zaopatrzeniem i dostawami leków.
2. Marketingu – apteki franczyzowe mogą korzystać z rozpoznawalnych marek sieci, co daje im przewagę w promowaniu swojej działalności.
3. Systemów informatycznych i technologii – sieci zapewniają nowoczesne oprogramowanie, które wspiera zarządzanie apteką, rejestrację leków i inne działania operacyjne.
4. Szkolenia – franczyzodawcy oferują szkolenia dla personelu aptek, by utrzymać wysoki standard obsługi klienta i zarządzania.


Sieci nadal dominują
Mimo że formalnie apteki są teraz w większości własnością farmaceutów, sieci apteczne nadal mają duży wpływ na rynek. W modelu franczyzy farmaceuci prowadzą apteki zgodnie z wymaganiami prawnymi, ale korzystają z infrastruktury i marki sieci. W efekcie apteki funkcjonujące pod znanymi markami, takimi jak Benu czy Apotheka, wciąż są powszechne, a dla przeciętnego klienta zmiany te nie są bardzo widoczne.


Podsumowując, estońska reforma apteczna stworzyła bardziej złożony system właścicielski, gdzie z jednej strony farmaceuci mają większy wpływ na apteki, ale z drugiej strony sieci apteczne nadal funkcjonują, choć teraz jako franczyzodawcy.