Szanowni Państwo, w nawiązaniu do stanowiska prawnego Biura Prawnego Naczelnej Izby Aptekarskiej z dnia 14 lipca 2022 roku w zakresie uprawnień wymaganych do sprawowania opieki farmaceutycznej oraz wykonywania usług farmacji klinicznej, niniejszym przekazujemy opinię Koordynatorów Narodowego Pilotażu Przeglądów Lekowych oraz Związku Zawodowego Pracowników Farmacji w przedmiotowym zakresie.

Stanowisko Koordynatorów Narodowego Pilotażu Przeglądów Lekowych oraz Związku Zawodowego Pracowników Farmacji (ZZPF) w sprawie realizacji usługi przeglądów lekowych w systemie ochrony zdrowia w Polsce.

Zgodnie z art. 4 Ustawy o zawodzie farmaceuty (Dz.U. 2021 poz.97) wykonywanie zawodu farmaceuty ma na celu ochronę zdrowia pacjenta oraz ochronę zdrowia publicznego i polega
na:
1) sprawowaniu opieki farmaceutycznej, o której mowa w ust. 2;
2) udzielaniu usług farmaceutycznych, o których mowa w ust. 3;
3) wykonywaniu zadań zawodowych, o których mowa w ust. 4;
4) wykonywaniu czynności, o których mowa w ust. 5.


Opieka farmaceutyczna została zdefiniowana w ustawie jako świadczenie zdrowotne w rozumieniu art. 5 pkt 40 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1398, z późn. zm.), udzielane przez farmaceutę i stanowiące dokumentowany proces, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem prowadzącym leczenie pacjenta, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem indywidualnej farmakoterapii, obejmujące:


1) prowadzenie konsultacji farmaceutycznych - w celu zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta w związku ze stosowaniem produktów leczniczych, wyrobów medycznych lub środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego;
2) wykonywanie przeglądów lekowych wraz z oceną farmakoterapii, z uwzględnieniem problemów lekowych pacjenta - w celu wykrywania i rozwiązywania problemów lekowych oraz zapewnienia bezpieczeństwa w procesie farmakoterapii;
3) opracowywanie indywidualnego planu opieki farmaceutycznej, z uwzględnieniem problemów lekowych pacjenta - w celu określenia celów terapeutycznych możliwych do osiągnięcia przez pacjenta stosującego farmakoterapię oraz wskazania sposobów rozwiązywania wykrytych problemów lekowych, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji zdrowotnej, promocji zdrowia i zdrowego trybu życia oraz profilaktyki zdrowotnej; 
4) wykonywanie badań diagnostycznych określonych w przepisach wydanych na podstawie ust. 7 - w celu oceny skuteczności i bezpieczeństwa stosowanej przez pacjenta farmakoterapii oraz analizy problemów lekowych występujących u pacjenta, oraz proponowania metod i badań diagnostycznych;
5) wystawianie recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego.


Wprowadzenie powyższych nowych kompetencji i jednocześnie zadań dla farmaceutów, rodzi pytanie, czy wykonywanie poszczególnych zadań składających się na opiekę farmaceutyczną wymaga od farmaceutów dodatkowych kwalifikacji, a jeśli tak, jakie mają być to kwalifikacje, w jakim trybie uzyskane i przez kogo potwierdzone. Wprawdzie literalna wykładnia ustawy mogłaby dać podstawy do postawienia wniosku, iż ustawodawca definiując zawód farmaceuty jako „samodzielny zawód medyczny” i wskazując, iż może być on wykonywany między innymi w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, nie wymaga od farmaceutów pozyskiwania dodatkowych kwalifikacji, to jednak cel ustawy, a przede wszystkim cel nadrzędny świadczeń medycznych jakim winno być dobro pacjenta, nie pozwala na postawienie takiego wniosku.


Aktualnie wyłącznie badania diagnostyczne zostały przez ustawodawcę uregulowane jako świadczenie, które może być wykonywane w aptece i to wyłącznie po ukończeniu przez farmaceutę szkolenia teoretycznego w zakresie przeprowadzania tego badania, dostępnego na platformie e-learningowej Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego. Okoliczność uregulowania zasad wykonywania badań diagnostycznych i uzależnienia możliwości świadczenia tej usługi od spełnienia określonego wymogu (wymogów) świadczy, iż intencją ustawodawcy jest poszerzenie kompetencji farmaceutów połączone jednak z podniesieniem ich faktycznych kwalifikacji i wiedzy specjalistycznej niezbędnej w procesie świadczenia opieki farmaceutycznej, a zwłaszcza jej najbardziej zaawansowanej formy, jaką są przeglądy lekowe. O takiej intencji ustawodawcy świadczy również fakt prowadzenia w Ministerstwie Zdrowia prac nad rozporządzeniem w sprawie kursów kwalifikacyjnych dla farmaceutów.


Przepisy, które mają dotyczyć odbywania i zaliczania kursów kwalifikacyjnych oraz zawierać wytyczne do ich przeprowadzania. Krytycy idei wprowadzenia kursów kwalifikacyjnych podnoszą, iż posiadana przez farmaceutów wiedza pozyskana w trakcie studiów farmaceutycznych oraz staż pracy w zawodzie daje rękojmię posiadania niezbędnej wiedzy. Biorąc jednak pod uwagę zakres zadań jakie związane są z rzetelnym i prawidłowym wykonaniem przeglądu lekowego, ze stanowiskiem tym nie sposób się zgodzić Przegląd lekowy jest bowiem tym świadczeniem, które winno wspierać proces leczenia pacjenta. Jako takie wymaga ono współpracy ścisłej a nade wszystko fachowej i merytorycznej współpracy z lekarzem, umiejętności zebrania wywiadu, umiejętności analizy interakcji
lekowych, możliwości przygotowania rekomendacji (zaleceń) dla pacjenta przy wspomnianym merytorycznym porozumieniu z lekarzem.


Biorąc pod uwagę charakter tego świadczenia i jego potencjalny ważny wpływ na proces leczenia, nie sposób zakładać, iżby farmaceuta miał się świadczenia tego podejmować bez poszerzenia wiedzy i kwalifikacji zarówno merytorycznych jak i formalnych. Zwracamy tutaj uwagę, że międzynarodowe uznane wytyczne Międzynarodowej Federacji Farmaceutycznej (FIP) jasno wskazują, że standaryzacja usługi farmaceutycznej w formie przeglądu lekowego jest kluczowym elementem jej istnienia, musi mieć bardzo wysoki poziom, a edukacja przygotowująca do jej prowadzenia musi być spójna dla wszystkich jednostek szkolących.


Zgodnie z opinią grona ekspertów międzynarodowych, przede wszystkim z uwagi na bezpieczeństwo pacjenta oraz potencjalne ryzyko defraudacji, które miało miejsce w innych krajach, prowadzone przez farmaceutów przeglądy lekowe muszą być realizowane z zachowaniem zasad najwyższej staranności i jakości procesu.


Wiedza ta, jak wyżej wspomniano, jest konieczna dla właściwej współpracy z lekarzem, Jej brak, czy choćby niedostatek może z jednej strony narazić dobro pacjenta, a z drugiej wygenerować po stronie farmaceuty odpowiedzialność zawodową a nawet dalej idącą – cywilną czy karną. Nie sposób również nie dostrzec kwestii konieczności przygotowania farmaceutów do należytego prowadzenia dokumentacji związanej z prowadzonymi przeglądami lekowymi.


Dostrzegając znaczenie przeglądu lekowego jako elementu opieki farmaceutycznej oraz uwzględniając wymogi jakie spełniać winni farmaceuci podejmujący się tego zadania, ustawodawca wprowadził pilotażowy program dotyczący przeglądów lekowych, który pozwoli na wypracowanie kryteriów i zasad przyznawania kompetencji do wykonywania tego świadczenia oraz przygotowania merytorycznych wytyczanych narodowych służących dobru pacjentów oraz bezpieczeństwu farmaceutów.


Badania naukowe przeprowadzone w Polsce zdefiniowały szereg problemów w zakresie wielolekowości i potrzeby przeglądu lekowego 1,2,3,4. Kolejne dane naukowe pozwolą na przygotowanie usługi w formie ustrukturyzowanej, na podstawie której przygotowany zostanie ostateczny kształt tej usługi.


W związku z powyższym, podejmowanie przez farmaceutów i apteki samodzielnych działań związanych z prowadzeniem przeglądu lekowego, wiąże się z osobistym ryzykiem farmaceuty oraz pracodawcy, a także poniesienie odpowiedzialności zawodowej za potencjalne błędy wynikające z braku kompetencji klinicznych do realizacji najtrudniejszej usługi opieki farmaceutycznej jaką jest przegląd lekowy.


W trosce o dobro pacjentów zwracamy się do wszystkich Farmaceutów oraz Pracodawców o rozwagę w zakresie przeprowadzania przeglądu lekowego.


Z wyrazami szacunku,
Dr hab. n. med. Agnieszka Neumann-Podczaska

Dr n. farm. Piotr Merks
Koordynator Pilotażu Przeglądu Lekowego Przewodniczący, Związek Zawodowy Pracowników Farmacji (ZZPF)