Malaria: Doradzanie Pacjentom w Zakresie Ryzyka i Zapobiegania

Malaria to choroba wywoływana przez pasożyty z rodzaju Plasmodium, przenoszone przez ukąszenia samic komarów Anopheles.

Istnieje pięć gatunków Plasmodium odpowiedzialnych za zakażenie ludzi:

Plasmodium falciparum – najbardziej niebezpieczny, odpowiada za większość przypadków śmiertelnych.
Plasmodium vivax – powszechny poza Afryką, z tendencją do nawrotów.
Plasmodium ovale – powoduje zakażenia o łagodniejszym przebiegu.
Plasmodium malariae – mniej częsty, wywołuje przewlekłe infekcje.
Plasmodium knowlesi – rzadki, występuje głównie w Azji Południowo-Wschodniej.

W krajach endemicznych, takich jak Afryka Subsaharyjska, malaria pozostaje główną przyczyną śmierci. W 2017 roku Plasmodium falciparum odpowiadał za 81% przypadków malarii importowanych do Wielkiej Brytanii. Jednak problem malarii dotyczy również Polski. Chociaż choroba nie występuje tu naturalnie, rocznie odnotowuje się od 20 do 30 przypadków wśród osób powracających z krajów tropikalnych.

Patofizjologia

Po ukąszeniu zainfekowanego komara sporozoity wnikają do krwioobiegu i trafiają do wątroby, gdzie przekształcają się w schizonty. Następnie merozoity uwalniają się do krwiobiegu, infekując erytrocyty i powodując ich niszczenie. Charakterystyczne objawy malarii, takie jak gorączka i dreszcze, wynikają z cyklicznego pękania erytrocytów. Gatunki P. vivax i P. ovale mogą pozostawać w stanie uśpienia w wątrobie (hipnozoity), co prowadzi do nawrotów infekcji nawet po wielu miesiącach.

Zapobieganie malarii

Skuteczna profilaktyka malarii opiera się na strategii ABCD:

A – Awareness of risk (Świadomość ryzyka): Pacjenci powinni być informowani o ryzyku w regionach endemicznych.
B – Bite prevention (Zapobieganie ukąszeniom): Stosowanie repelentów, moskitier oraz odpowiedniego ubrania.
C – Chemoprophylaxis (Chemioprofilaktyka): Użycie odpowiednich leków przeciwmalarycznych.
D – Diagnose (Szybka diagnoza i leczenie): Rozpoznanie objawów i bezzwłoczne wdrożenie terapii.

Farmaceuci odgrywają kluczową rolę w edukacji i doradzaniu pacjentom podróżującym do regionów zagrożonych.

Świadomość ryzyka

Grupy szczególnego ryzyka obejmują:

Małe dzieci,
Kobiety w ciąży (zwiększone ryzyko powikłań, np. poronienia),
Osoby starsze i immunosupresyjne (np. pacjenci z HIV/AIDS).

Pacjenci powinni być świadomi, że odporność nabyta w regionach endemicznych szybko maleje po ich opuszczeniu. Ryzyko zakażenia zależy również od sezonu, pory dnia (komary żerują głównie nocą) oraz długości pobytu.

Zapobieganie ukąszeniom

Najważniejsze środki ochrony osobistej:

Repelenty: Produkty na bazie DEET (najbardziej skuteczne), alternatywy to icaradyna lub eukaliptus cytrynowy. Preparaty homeopatyczne nie są zalecane.
Moskitiera: Nasączona środkiem owadobójczym, zapewnia skuteczną ochronę w nocy.
Odzież ochronna: Długie rękawy, spodnie i skarpety zmniejszają ryzyko ukąszenia.

Chemioprofilaktyka

Leki przeciwmalaryczne są dostępne na receptę. Ich wybór zależy od regionu i potrzeb pacjenta. Najczęściej stosowane środki to:

Atowakwon z proguanilem (Malarone): Codzienna dawka, zaczynając dzień przed wyjazdem.
Doksycyklina: Skuteczna w Azji Południowo-Wschodniej, może powodować fotouczulenie.
Meflochina: Zalecana w regionach o wysokiej oporności Plasmodium.

Specjalne grupy pacjentów, takie jak kobiety w ciąży i osoby z obniżoną odpornością, mogą wymagać dodatkowych środków ostrożności.

Szybka diagnoza i leczenie

Objawy malarii obejmują:

Gorączkę, dreszcze, ból głowy, bóle mięśni, złe samopoczucie.
Objawy mogą być niespecyficzne i łatwo mylone z innymi chorobami.

Farmaceuci powinni pytać pacjentów z gorączką o ich ostatnie podróże. W przypadku podejrzenia malarii konieczne jest skierowanie do lekarza.

Podsumowanie

Malaria pozostaje poważnym zagrożeniem zdrowotnym na świecie, także dla Polaków podróżujących do krajów tropikalnych. Farmaceuci odgrywają kluczową rolę w profilaktyce malarii, zarówno poprzez edukację, jak i doradztwo w zakresie ochrony i diagnostyki. Ich zaangażowanie może znacząco zmniejszyć ryzyko zachorowań oraz poprawić bezpieczeństwo pacjentów.

Piśmiennictwo

Newsweek Polska. Choroby tropikalne coraz częściej dotykają Polaków.

WHO. World Malaria Report 2022.

CDC. Malaria – Travelers’ Health.

Public Health England. Guidelines for malaria prevention in travelers.

GIS. Profilaktyka malarii.